چگونه میتوانیم دانشآموزان دوره ابتدایی را برای تحقیق و پژوهش و شرکت در طرح جابربن حیان آماده کنیم؟
طرح جابر یکی از برنامه های اجرایی در دوره ابتدایی در آموزش و پرورش است. هدف اصلی برگزاری طرح جابر، توسعه و گسترش فرهنگ تحقیق و پژوهش در دانش آموزان ابتدایی می باشد. ضرورت تحقیق در دانش آموزان ابتدایی امری آشکار است. دانشآموزان امروزی نیاز دارند که راه و روش سؤال پرسیدن و پاسخگویی به سؤالاتشان را بیاموزند. آنها باید اندیشمندانی مستقل باشند و صرفاً همواره در برابر پرسشهای از پیش طراحیشدهای قرار نگیرند که از جانب آموزگاران طرح میگردد. از این رو در یک تحقیق دانشآموزی که برای آنها تعیین میشود، باید تلاش کرد که دانشآموزان در مسیر طرح سؤال قرار گرفته و پس از جستجو و آنگاه تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل، در مقام پاسخ به پرسشهایشان برآیند. اینگونه میتوان نسلی مطالبه گر و متفکر را پرورش داد که اندیشههایش در مسیر آموزش پژمرده نمیشود.
ذهن دانشآموزان در یک طرح جابر (تحقیق دانشآموزی) باید درگیر فرایند پرسشگری شود تا با یک معماری جدید فکری و نگرشی، بتوان رویکرد متفاوتی را برای نسل آینده رقم زد. باید طرحی نو در انداخته، ابتکار و نوآوری به خرج داد و با ایجاد تحول در روشهایی که بارها امتحانشان را پس داده و درعینحال نتوانستهاند ما را به اهداف آموزشیمان برسانند، روشهای جدیدی را در اختصاص تحقیق دانشآموزی در مقاطع ابتدایی امتحان کنیم.
چنین هدفی را تنها میتوان از مسیر تعلیم و تعلم در راستای اجرای طرح جابر، محقق کرد. باید فرایند آموزش و یادگیری دانشآموزان را از همان مقاطع پایه و دورههای ابتدایی، دستخوش تغییراتِ کنترلشده کرد و یقین داشته باشیم اگر نظام آموزشی نتواند از پس اِعمال این تحول برآید، هیچ ابزار یا راهکار دیگری نیز در نیل به این هدف موفق نخواهد بود.
آسیبشناسی طرح جابر به عنوان پژوهشهای دانشآموزی
دانشآموزان در همان مقاطع ابتدایی تحصیل باید با ویژگیهای یک سؤال پژوهشی مناسب که ارزش تحقیق دانشآموزی داشته باشد، آشنایی پیدا کنند. بد نیست ابتدا بر سازوکارِ متداولی که در زمینه طرح سؤال و موضوع تحقیق یا اصطلاحاً همان طرح جابر، (تحقیق دانشآموزی) در مقاطع ابتدایی اتخاذ میشود، نگاهی گذرا بیندازیم.
عموماً داستان طرح جابر از این قرار است که آموزگار، یک موضوع خاص را بهعنوان موضوع پژوهش برای تحقیق دانشآموزی تعیین میکند و دانشآموز عمدتاً با استفاده از اینترنت و اصطلاحاً گوگل کردن موضوع یا پرسش تحقیق، برای آن پاسخی پیدا میکند. شاید بتوان اولین خشتِ کج در بنای دیوار را همین مرحله دانست. چنین فرایندی، بههیچعنوان حداقل از جنبه پرسشگری نمیتواند به دانشآموز کمکی کند. دانشآموز باید بتواند خود به طرح سؤال بپردازد یا در طرح آن مشارکت فعالانهای داشته باشد. پس شاید بهتر باشد در این مسیر، نقش پررنگتری برای او قائل شویم.
شیوهی جاری طرح جابر ، دانشآموز را صرفاً وارد یک فرایند جستجوی مکانیکی و ملالآور میکند که اندیشه وی احتمالاً کمترین سهم را در پاسخ به پرسش پژوهشهای دانشآموزی ایفا خواهد کرد. تغییر سازوکار طرح سؤال، همان نقطهای است که اِعمال تغییر در آن، مراحل بعد و اساساً کل فرایند تحقیق و پژوهشهای دانشآموزی را دستخوش تغییرات بنیادین خواهد کرد. تغییراتی که میتوانند روحیه تحقیق و پژوهشهای دانشآموزی را در دانشآموزان ابتدایی برای شرکت در طرح جابر تقویت کنند.
نکته بسیار مهم در ارائه طرح جابربن حیان؛ ماهیت سؤال
یقیناً برای هر مسئلهای در طرح جابر، راهکارها و بدیلهای متنوع و متعددی را میتوان در نظر گرفت که در اینجا به یک نمونه اشاره میکنیم. همانطور که پیشتر گفتیم، مرحله تعیین موضوع یا سؤال برای طرح جابر یا پژوهشهای دانشآموزی، مهمترین مرحله در فرایند تحقیق و پژوهش در دبستان است. چرا که میتواند در ترسیم مسیری که جهت یافتن پاسخ پیش روی دانشآموزان قرار میگیرد، نقش بسیار تعیینکنندهای داشته باشد. بنابراین مهم است که بتوان با توجه به برخی معیارها، سؤال یا موضوع پژوهشهای دانشآموزی را با یک معماری جدید و ماهیت متفاوت برای دانشآموزان ابتدایی طرح کرد.
تفکیک سؤالات طرح جابر به دو دسته ساده و چالشی میتواند یکی از همین معیارها باشد. سؤالات ساده سؤالاتی هستند که دانشآموز با صرف اندکی وقت و صرفاً با استفاده از اینترنت میتواند پاسخی برای آن بیاید. در عوض سؤالات چالشی طوری هستند که دانشآموز برای پاسخ به آنها به تلاش واقعی، تفکر و مشورت نیاز دارد. در اینجا شاید اینترنت و گوگل، کماکان بتوانند نقش مؤثری در تحقیق دانشآموزی ایفا کنند اما دیگر به تنهایی نمیتوانند کاری از پیش ببرند. همین تغییر ساده ولی مهم، ذهن و فکر دانشآموز را به شکلی اثربخش، درگیر فرایند تحقیق و پژوهشهای دانشآموزی می کند.
نحوه طرح سؤال برای طرح جابر یا تحقیق دانشآموزی
همانطور که پیشتر گفته شد، لازم است دانشآموزان نیز در طرح موضوع یا سؤال پژوهش مشارکت داده شوند. نمایش یک ویدئوی کوتاهِ مرتبط با موضوع، شاید ایده بدی نباشد. میتوان پس از نمایش موارد گفتهشده، از دانشآموزان خواست که حین یا پس از اتمام تماشا، تمام سؤالات خود را در ارتباط با آنچه دیدهاند، روی کاغذ یادداشت کنند. این سؤالات میتوانند کاندیدای انتخاب بهعنوان موضوع پژوهشهای دانشآموزی در کلاس باشند.
پس از جمعآوری سؤالات، میتوان آنها را بر اساس معیار ساده یا چالشی بودن، دستهبندی کرد و پس از بررسی و انجام تغییراتی که ممکن است نیاز باشد، از میان تعداد زیادی از سؤالاتی که جمعآوری شده، یک یا چند سؤال چالشی را بهعنوان موضوع تحقیق دانشآموزی انتخاب کرد. واضح است که ماهیت موضوع انتخابی باید بهاندازه کافی چالشی باشد و دانشآموز را به تلاش واقعی برای یافتن پاسخها تشویق کند.
ضمن اینکه میتوان به جای اینکه یک سؤال یا موضوع مشترک را بهعنوان تحقیق دانشآموزی برای همه دانشآموزان کلاس تعیین کرد، به هر دانشآموز، یک سؤال یا موضوع خاص اختصاص داد یا اینکه دانشآموزان کلاس را به چند گروه تقسیم کرد و به هر گروه یک سؤال یا موضوع پژوهشی را بهعنوان تحقیق دانشآموزی محول کرد. این کار موجب میشود که دانشآموزان مقطع ابتدایی با تحقیق و پژوهش در دبستان بهصورت گروهی نیز آشنا شوند.
جستجوی اطلاعات در طرح جابر
حالا که دانشآموزان با ویژگیهای یک سؤال خوب در یک تحقیق دانشآموزی آشنا و منطبق شدهاند، باید نحوه جستجوی اطلاعات و تجزیهوتحلیل آنها را در پژوهشهای دانشآموزی نیز بیاموزند. تفکر و مشورت، دو ابزار مهم در این مسیر هستند. صد البته که نمیتوان و نباید از نقش سازنده اینترنت در افزایش آگاهی دانشآموزان غافل شد. بلکه هدف اصلی ما تغییر اولویت ابزارها و شیوههایی است که دانشآموزان در پژوهشهای دانشآموزی برای یافتن پاسخ پرسشها و انجام تکالیف پژوهشی به آنها متوسل میشوند. استفاده از کامپیوتر و اینترنت میتواند به دانشآموزان در جستجوی اطلاعات و نیز سازماندهی مطالبِ انتخابی در تحقیق دانشآموزی کمک زیادی کند.
خلق پاسخ
دانشآموزان باید به این باور برسند که بهترین پاسخ برای سؤالاتی که در طرح جابر طرح میشوند، همان پاسخی است که زاییده مغزِ خود آنهاست که با بهرهگیری از مطالبی که بهتازگی یاد گرفتهاند، حاصل میشود. برای اینکه چنین باوری در ذهن دانشآموز ایجاد شده و رشد کند، باید وی را تشویق کرد که پس از جمعآوری اطلاعات لازم، با ایجاد ارتباط و ارائه تحلیل، نتایج کار خود را ارائه کند و پس از آن این آزادی عمل را داشته باشد که یافتههای خود را به همان روشی که میخواهد، به کلاس ارائه دهد.
فراموش نکنیم که بخش مهمی از فرایند طرح جابر، تسهیم و به اشتراکگذاری آن با دیگران است که بازخورد آن میتواند نقش مهمی در ارتقای فرایند پژوهش دانشآموز ایفا کند. از این رو بد نیست اگر بتوانیم علاوه بر دانشآموزان گاهی نیز اولیا یا سایر آموزگاران و مسئولین مدرسه را به گردهمایی کوچک و نوآورانه خود دعوت کنیم. چنین اقدامات نوآورانهای میتواند کیفیت پژوهشهای دانشآموزی را افزایش دهد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.