تیم کافه محتوا افتخاردارد این مقاله آموزشی – پژوهشی را در راستای هوشمندسازی مدارس و ضرورت آن برای واحدها آموزشی به علاقه مندان ارائه نماید.
این پژوهش در سال 90-91 در همایش تکنولوژی های آموزشی در اصفهان شرکت کرده است…..
چکیده:
فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحولات گسترده‌ای را در تمامی عرصه‌های اجتماعی بشریت به دنبال داشته و تأثیر آن بر جوامع بشری به گونه‌ای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه اطلاعاتی است. جامعه‌ای که در آن دانایی و میزان دسترسی و استفاده مفید از دانش، دارای نقش محوری و تعیین کننده است.
فناوری اطلاعات، به عنوان عمده‌ترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده است. مدرسه هوشمند مدرسه‌ای است که جهت ایجاد محیط یاددهی ـ یادگیری و بهبود نظام مدیریتی مدرسه و تربیت دانش‌آموزان پژوهنده طراحی شده است.
انسجام یک برنامه ی آموزشی تیمی، کلید موفقیت یک سازمان آموزشی به عنوان یک جامعه ی یادگیرنده است. نقش رهبر آموزشی تسهیل گفتگو و مذاکره و رهبری اعضا برای پذیرش باورها و ارزش های جامعه ی یاد دهنده و یاد گیرنده است.
یک سازمان هوشمند دستیابی به اهدافش را در تغییر محیط بیرونی باانطباق رفتارهای سازمان با توجه به اطلاعات درونی و بیرونی جستجو می کند. به عبارت دیگر سازمان هوشمند یک سازمان یادگیرنده است که در خلق، اکتساب و انتقال دانش مهارت دارد و در اصلاح رفتار و واکنش نسبت به دانش جدید بصیرت دارد.
سازمان های آموزشی هوشمند از برنامه ها فقط برای گسترش و توسعه ی خط مشی ها و فعالیت ها استفاده نمی کنند، بلکه تلاش می کنند که بین یادگیری و تدریس پیوند برقرار کنند. مدارس اثربخش، با ویژگی هایی چون داشتن چشم اندازها و اهداف مشترک رهبری حرفه ای، وجود محیط جذاب برای یادگیری، تدریس هدفمند، وجود انتظارات بالا، تقویت مثبت، نظارت بر پیشرفت، توجه به حقوق و مسئولیت فراگیران و کارکنان، مشارکت و یادگیری سازمانی معرفی شده اند.
واژه‌هاي كليدي: مدارس هوشمند، مدرسه هوشمند، فناوری اطلاعات و ارتباطات، سازمان آموزشی
1- تعریف مدرسه ی هوشمند و سیر تاریخی و تکاملی آن
مدرسه هوشمند مدرسه اي است كه علاوه بر استفاده از امكانات فيزيكي مدرسه و برنامه هايي مانند ساير مدارس تلاش دارد تا با تجهيز به امكانات رايانه اي و فناوري هاي مربوطه كنترل و مديريت خود را بر اين اساس مبتني كند و محتواي اكثر دروس را الكترونيكي كرده و ارزشيابي و نظارت سيستم را هوشمند گرداند.
سازمان های آموزشی علاوه بر نیاز به داشتن رسالت و مأموریتی مشخص بر اساس مجموعه ی مشخصی از باور ها، ارزش ها و چشم اندازها، نیازمند توانایی عملی کردن این باور ها و ارزش هاست. سازمان آموزشی هوشمند برای اجرایی کردن رسالت های خود نیازمند تفکر راهبردی، برنامه ریزی برای پیشرفت، ایجاد مجموعه ای از آرایه های مدیریتی و توزیع رهبری در کل سازمان است.
برنامه ریزی همراه با تصمیم گیری همواره یکی از کارکردهای اصلی مدیریت محسوب می شود. سازمان های آموزشی هوشمند برای تحقق رسالت های سازمانی باید مجموعه ای از سیاست های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت را به کار بگیرند.
در مدیریت مدارس هوشمند، توسعه یا بهبود برنامه به عنوان یک راهبرد، همواره مطرح بوده است. سازمان های آموزشی هوشمند از برنامه ها فقط برای گسترش و توسعه ی خط مشی ها و فعالیت ها استفاده نمی کنند، بلکه تلاش می کنند که بین یادگیری و تدریس پیوند برقرار کنند.
برای رسیدن به تعالی سازمانی، برنامه ریزی راهبردی ضروری است. در این برنامه ریزی باید چشم اندازها، آرمان ها و رسالت ها تعریف و سپس عوامل کلیدی موثر در موفقیت و شاخص های کلیدی تعیین کننده عملکرد مطلوب باید مشخص شود.
در عملیاتی کردن این سیاست ها، هر یک از حیطه های طرح مدرسه ی هوشمند که شامل فرآیند یاددهی – یادگیری، مدیریت، مردم، مهارت ها و مسئولیت ها و تکنولوژی می باشد مورد بحث قرار می گیرند(1).
در سال 1984، دیوید پرکینز و همکارانش در دانشگاه هاروارد، طرح مدارس هوشمند را به عنوان تجربه ای نوین در برنامه های آموزش و پرورش، با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه نمودند. این طرح به تدریج در چند مدرسه اجرا گشت و بعدها تا حدوددی توسعه یافت، به طوریکه امروزه برخی از کشورهای توسعه یافته در امر فناوری اطلاعات، همچون مالزی، از این مدارس جهت تربیت نیروی انسانی در برنامه های توسعه خود استفاده می کنند.
در تعریف این نوع مدارس گفته شده است که مدرسه هوشمند یک مدرسه و محیط آموزشی فیزیکی است که کنترل و مدیریت آن مبتنی بر فناوری رایانه و شبکه می باشد و محتوای اکثر دروس الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن نیز هوشمند است ودر فرایند آموزش به تفاوت استعداد و توانایی دانش آموز توجه می شود.
كشور مالزي در سال 1998 براي اولين بار به عنوان نخستين كشوري بود كه مدارس هوشمند را در نظام آموزش و پرورش راه اندازي كرد و با ارايه الگوي موفق توانست تجربه خود را به ساير كشورها نيز منتقل كند و امروزه علاوه بر مالزي ديگر كشورها نيز براي هوشمند كردن مدارس خود اقدام كرده اند كه بطور مثال مي توان از فرانسه به عنوان كشوري موفق در اين عرصه نام برد.
در ایالات متحده اکثر شهرها دارای مدارس مجازی همراه با آموزش های مبتنی بر اینترنت می باشند. بیش از 60 درصد از ایالت های دارای چند ناحیه، از آموزش های الکترونیکی به صورت تمام وقت برخوردار هستند. اولین مدرسه ی الکترونیکی در چین در سال 1996 احداث شد و امروزه به 400 مدرسه الکترونیکی گسترش یافته است.
و بیش از ششصد هزار دانش آموز را تحت پوشش خود قرار داده است. مدارس الکترونیکی در آمریکا، کامل ترین برنامه ها و مهارت ها و بخش های فردی را برای دانش آموزان فرآهم می کند که این آمار به تعداد حدود 70 هزار دانش آموز می رسد که حدود 12 درصد جمعیت دانش آموزان را شامل می شود.
در سال 2010 گشور هنگ کنگ، سیاست ها و روش هایی را برای آموزش دیجیتال پیش نهاد کرد. این نظریه اظهار می داشت تمام متون کتاب های درسی و مواد آموزشی برای کاربرد و استفاده در مدارس راحت تر و بهتر در دسترس قرار گیرد. آموزش الکترونیکی در کشور مکزیک، بر مفاهیم دیجیتالی استوار است. هر دانش آموز و معلم مجهز به یک لپ تاپ می باشند که از طریق آن مفاهیم دیجیتال همراه با سیاست های نوین را آموزش می بینند.
در کشور هند حدود 70 درصد جمعیت مردم روستایی را تشکیل می دهند که این جمعیت به بیش از 200 هزار مدرسه احتیاج دارند. این کشور در سال های 2007 و 2008 تنها 42 میلیون کاربر اینترنت داشته است که تنها 7/3 درصد از آمار را به خود اختصاص داده است که این عدد از لحاظ دسترسی به اینترنت آمار بسیار پایینی است.
در هند، کمبود معلم های ماهر و کارآمد و مسلط به فناوری یکی از مسایلی است که در امر آموزش الکترونیکی و پیشبرد اهداف آن امری جدی تلقی می شود. در کشور های چین و کره ی جنوبی، مساله ی آموزش الکترونیکی به گونه ای دیگر مطرح می شود.
در کره جنوبی مدرسه مجازی ملی احداث گردیده است و یکی از اهداف آن انتقال مفاهیم از کتاب های درسی به مفاهیم دیجیتال است.
در استرالیا، هنوز هم تعدادی از مدارس روستایی و شهری از هم دیگر جدا هستند. امکان پیشرفت در برنامه های آموزشی برای دانش آموزان روستایی و یا در مدارس کوچک هنوز هم محدود است. آموزش در این نواحی هنوز هم از تخته، مدل آموزشی و نقشه استفاده می شود.
آموزش در نیوزلند، پیشرفته تر می باشد. آموزش بر اساس ICT و به صورت حرفه ای و در گستره ی وسیع شبکه ی مجازی کشور انجام میشود. در سنگاپور 100 در صد مدارس از آموزش الکترونیکی بر اساس اینترنت برخوردار هستند و تدریس خود را با توجه به برنامه های آموزش الکترونیکی انجام می دهند.
در آفریقا، حدود 43 درصد از مردم را افراد زیر 15 سال تشکیل می دهند. در بیشتر کشورها بیش از 40 درصد از مردم به آموزش اجباری وادار می شوند. در کشور مالی، 20 درصد از کودکان به مدرسه نمی روند و 83 درصد از آن هایی که در کلاس دوم درس می خوانند حتی قادر به خواندن یک متن ساده نیستند.
2- نظریه ها و مولفه های مدیریتی مدارس هوشمند
به نظر آونز 2004 در نظام های ماشینی وظایف، حقوق ، مسئولیت ها و روش ها دقیقاً تعریف و هماهنگی و کنترل از طریق سلسه مراتب سازمانی انجام می گیرد. در این سازمان ها ارتباط با محیط بیرونی به وسیله ی واحدها و مدیران ارشد سازمانی کنترل می شود]5 [.
در چنین سازمان هایی مدیران در نقش تسهیل کنندگانی ظاهر می شوند که در صدد ایجاد تعهد سازمانی و تحقق رسالت مشترک اعضای سازمانی می باشند. بنابراین استاندارد سازی شیوه ها دارای اهمیت کمتری بوده و در مقابل رشد حرفه ای افراد و کارکنان تسهیل می شود.
معلمان نیز برای رشد حرفه ای خود مطابق با مدل های رشد کارکنان به برنامه ریزی تشبیه می شوند. برای اینکه در مدارس مجامع یادگیرنده تشکیل شوند باید ویژگی های زیر به وجود آیند.
1- روابط نزدیک و غیر رسمی باشد 2- مقتضیات فردی در نظر گرفته شود 3- پذیرش افراد بدون قید و شرط باشد 4- روابط همکارانه و مشارکتی باشد 5- ذهنیت گرایی مورد پذیرش است 6- عواطف و هیجانات مورد پذیرش است 7- ازخودگذشتگی و صرف نظر از علایق شخصی بین اعضا معمول است 8- اعضا با یکدیگر همراهی می کنند 9- دانش و کسب دانش در معنی خود ارزشمند است 10- فراگیران مورد پذیرش قرار می گیرند 11- نسبت به روابط الزام و تعهد وجود دارد(1 ).
لیو اسمیت 2008 در پژوهش های خود به این نتیجه رسید که توانایی عملی سازمان های آموزشی شامل توانایی برنامه ریزی و تصمیم گیری بر اساس اطلاعات و داده های موجود، توانایی تدریس و آموزش با روش ها و الگوهای اثربخش تر، توانایی ارزیابی و سنجش و اندازه گیری موفقیت ها و مطلوبیت های آموزشی، توانایی انجام کارهای گروهی و تیمی و توانایی یادگیری فردی، گروهی و سازمانی است. این توانایی ها به صورت یک چرخه با یکدیگر تعامل دارند و برآیند آن منجر به یادگیری سازمانی خواهد شد.
بنابراین برنامه ریزی اثربخش به تدریس پویا و ارزیابی کارآمد منجر خواهد شد و در این فرآیند برای تصمیم گیری در مورد چگونگی برنامه ریزی برای تدریس و آموزش های بعدی اطلاعات را فراهم می نماید. بنابر این دانش آموزان و معلمان باید چگونه یاد گرفتن را بیاموزند.
مدارس اثربخش، با ویژگی هایی چون داشتن چشم اندازها و اهداف مشترک رهبری حرفه ای، وجود محیط جذاب برای یادگیری، تدریس هدفمند، وجود انتظارات بالا، تقویت مثبت، نظارت بر پیشرفت، توجه به حقوق و مسئولیت فراگیران و کارکنان، مشارکت و یادگیری سازمانی معرفی شده اند.
به نظر یوبن و همکاران 2004، انسجام یک برنامه آموزشی تیمی، کلید موفقیت یک سازمان آموزشی به عنوان یک جامعه ی یادگیرنده است. معلمان باید دانش آموزان را در امور آموزش مشارکت داده و پیرامون مطالب به بحث و مذاکره بپردازند.
جامعه ی یادگیرنده مشارکت فعال همه ی اعضاء را در تصمیماتی که بر حوزه ی مسئولیتشان موثر است پیش نهاد می کند.این تصمیمات شامل تصمیم گیری در مورد برنامه های درسی، ارزشیابی، برنامه نویسی و فعالیت های روزانه می گردد.
یکی از عوامل اساسی موفقیت تیم ها برنامه ریزی زمان است. برنامه باید به صورت کارآمد و منظم تنظیم شود. افزایش مشارکت اعضاء در تصمیمات باعث موفقیت جامعه ی در حال یادگیری می گردد(6).
در این سازمان ها هدف های آموزشی و تربیتی، نقش مدیران به عنوان سرپرست، تسهیل گر یا رشد دهنده، نقش معلمان به عنوان توضیح دهنده، شخص ماهر، حرفه ای یا هنرمند، نقش یادگیرندگان به عنوان افرادی فعال یا منفعل و محتوای یادگیری مشخص می شود.
در این دیدگاه، شرایط و موقعیت سازمانی صریحاً یا ضمنی، روش ها و فرآیند های مورد انتظاری را برای سازمان در نظر می گیرد تا مدیران در آن چهار چوب فعالیت نمایند.کانینگ هام و کوردیرو 2003 خاطر نشان می کنند که سازمان های آموزشی برای رسیدن به موفقیت نیازمند تمرکز قدرتمند و پایدار بر یادگیری، رهبری تسهیل کننده، تخصیص منابع به افزایش توانایی معلمان برای هدایت تدریس و یادگیری می باشند.
تدریس تیمی برای دانش آموزان تنوع ایجاد می کند. چون دانش آموزان باید با مجموعه ای از معلمان تعامل داشته باشند و این تعامل ها، بهره وری تدریس، انعطاف پذیری فردی و گروهی را افزایش می دهد(7).
3- مقایسه مولفه های مدارس سنتی و هوشمند
قرن ۲۱ به سمتی می‌رود که اکثر مشاغل به دانش و مهارت های کامپیوتری نیاز خواهند داشت. مدتی است برخی کشورهای جهان به تأسیس مدارس هوشمند دست زده‌اند. در مدارس هوشمند رایانه در نحوه تدریس و ارزشیابی تأثیر می‌گذارد و برنامه‌های درسی را تا حدودی تغییر می‌دهد.
در این مدارس دانش‌آموزان می‌توانند با منابع علمی جهان و معلمان و بچه‌های مدارس دیگر ارتباط برقرار کنند. بدون شک مهمترین و در عین حال بزرگترین پیشرفت در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات به ابداع اینترنت، برمی‌گردد.فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحولات گسترده‌ای را در تمامی عرصه‌های اجتماعی بشریت به دنبال داشته و تأثیر آن بر جوامع بشری به گونه‌ای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه اطلاعاتی است.
فناوری اطلاعات، به عنوان عمده‌ترین محور تحول و توسعه در جهان منظور شده است. کامپیوتری شدن بسیاری از امور جاری مردم، انجام بسیاری از کارهای روزمره بانکی با استفاده از اینترنت و شبکه‌های ارتباطی در منزل، آموزش الکترونیکی و مجازی و عدم نیاز به حضور در کلاسهای درس، توسعه و ترویج تجارت الکترونیکی از دستاوردهای فناوری اطلاعات است و در رفاه و آسایش مردم نقش دارند (2 ).
درباره ی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نظام آموزشی دو رویکرد متفاوت وجود دارد. برخی معتقدند، اثر فناوری های جدید تدریجی است و صرفاً انتقال برنامه ی درسی سنتی را کارآمدتر می سازد و در واقع، دسترسی به اطلاعات سریع تر می شود. رویکردی دیگر معتقد است ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به مدرسه ها، هدف ها و ابزارهای تعلیم و تربیت را به طور اساسی تغییر می دهد.
سرجیوانی 2001 بر این باور است که مدارس ویژگی ها و شرایط خطی بودن را ندارند. در شرایط خطی بودن، سادگی، شفافیت، نظم و قابل پیش بینی بودن وقایع وجود دارد ولی در شرایط غیر خطی، چنین ویژگی هایی وجود ندارد.
اکثر تعاملات انسانی در مدارس غیر خطی است. در موقعیت های غیر خطی تصمیم های اتخاذ شده در زمان معینی باعث تغییر تصمیم ها در موقعیت های بعدی میشود. جدول 1 ویژگی خطی بودن و غیر خطی بودن سازمان ها را نشان می دهد. به نظر سر جیوانی، مدیران آموزشی برای تسهیل تشکیل یک مدرسه هوشمند، طبیعی،زنده و پویا در حال یادگیری به پنج مهارت فنی، انسانی، آموزشی و فرهنگی نیازمند است( 8).
جدول 1- مقایسه مولفه های مدارس سنتی و هوشمند
| مدارس سنتی |
مدارس هوشمند
|
| خطی |
غیر خطی |
| محیط باثبات و قابل پیش بینی |
محیط های پویا |
| پیوند سخت |
پیوند سست |
| روابط فرهنگی ضعیف |
روابط فرهنگی قوی و محکم |
| اهداف گسسته |
اهداف چندگانه و رقیب |
| وظایف سازمان یافته و دقیق |
وظایف سازمان نیافته و غیر دقیق |
| وجود راه حل های منفرد برای مسایل |
وجود راه حل های رقیب |
| سنجش آسان پیامد ها |
سنجش مشکل پیامد ها |
| شیوه های عملی قطعی |
شیوه های عملیاتی نامطمئن |
| پیامد های عملی قطعی |
پیامد های عملی غیر قطعی |
| شفافیت خطوط اقتدار و اختیار |
عدم شفافیت خطوط اقتدار و اختیار |
4-اصول مدیریت و سازمان مدرسه هوشمند
امروزه مدیریت دانش در نظامهای اطلاع‌رسانی کامپیوتری به صورت قابل ملاحظه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. سازماندهی و مدیریت دانش و به دنبال آن مدیریت اطلاعات، نقش اساسی را در انتقال دانش فردی به دانش سازمانی ایفا می‌کنند.
همچنین مدیریت اطلاعات و منابع آموزشی در محیط آموزش الکترونیکی اهمیت ویژه‌ای دارد.در گذشته تمامی آموزشهای کارکنان در شرکتها و سازمانها به شیوه کلاسهای حضوری برگزار می‌گردید که در آن محوریت کلاس با مربی آموزش بود. با ظهور اینترنت، آموزش الکترونیکی باعث گسترش دامنه آموزش و باعث به اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات شد(1).
کالدول 1992 معتقد است که مدیران مدارس هوشمند باید حداقل هفت کارکرد اداری در قالب یک فرآیند چرخه ای شامل هدف گذاری، تعیین هویت، تعیین اولویت ها، برنامه ریزی، بودجه بندی، اجرا و ارزشیابی به کار گرفته و توسعه دهند.انجام این کارکردها مستلزم به کارگیری مدل های مدیریتی مشارکتی و همکارانه است(9 ).
بوش 2006، نیز بر این باور است که مدیریت مدارس هوشمند مستلزم مدل های همکارانه و مشارکتی است. مدل های مدیریتی همکارانه، نظریه هایی هستند که بر تقسیم قدرت، تصمیم گیری بین همه یا برخی از اعضای سازمان تاکید می نمایند(10).
همکاری می تواند محدود و با برخی از اعضا و یا کامل و با همه ی اعضا صورت بگیرد. مدل های همکارانه به عنوان مناسب ترین روش اداره ی مدارس در دهه ی 1990 مطرح گردید.همکارانه به معنی تبادل نظر حرفه ای و مشارکت معلمان با یک دیگر است.
مدیران آموزشی برای توسعه و گسترش توانایی های افراد و سازمان مسئولیت دارند. هرکدام از اعضای سازمان به صورت فردی و گروهی و یا سازمانی می توانند برای تفکر و یادگیری یک عامل شتاب دهنده تلقی شوند.
در مدارس هوشمند معلمان می توانند از فرصت های یادگیری نظیر مطالعه ی موردی، برنامه ریزی مشارکتی، مشاهده ی تدریس، بحث، نظارت، الگوگیری شغلی از همکاران و گفتگوی مستمر با فراگیران در رابطه با نحوه ی تدریس بهره مند گردند.
1–4-چالش های سازماندهی فرآیند یاددهی – یادگیری در مدارس هوشمند
مدارس برای سازگاری با مدل های یادگیری اثر بخش در کلاس درس می توانند در سطح فردی و سازمانی اقدامات هوشمندانه ای انجام دهند. این مطلب نیز آشکار است که اگر استفاده از مدل های کیفیت جامع در سطح کل سازمان انجام گیرد، کلیه ی امکانات، منابع و نیروها به صورت یک کل سیستمی در این جهت فعالیت خواهند نمود. چنانچه یک سازمان آموزشی تصمیم بگیرد برای تغییر مثبت در کارکنان ایجاد انگیزه نماید. مدیر مرکز آموزشی باید کارکنان و روش های آموزشی را هدایت و رهبری کند.
2-4-شناسایی اجزای نظام فنی، ساختاری و انسانی مدارس هوشمند
در جدول 2 فرآیندهای سازمان های آموزشی کلاسیک و هوشمند مقایسه شده اند.
جدول 2 – مقایسه سازمان های آموزشی هوشمند و کلاسیک
| سازمان آموزشی هوشمند |
سازمان آموزشی کلاسیک |
| سازمان غیر رسمی |
سازمان رسمی |
| کار گروهی |
کار فردی |
| هوش سازمانی |
هوش فردی |
| تفکر سیستماتیک |
تفکر تحلیلی |
| سازمان باز |
سازمان بسته |
| رهبری |
مدیریت |
| یادگیری سازمانی |
یادگیری فردی |
5-رویکردهای اساسی در زمینه ی استفاده از IT وICT در مدارس
سازمان یاد دهنده سازمانی است که در آن فرآیند یاددهی – یادگیری جریان دارد. در این سازمان رهبری، نقش معلم و مربی را بر عهده دارد و با فرهنگ سازی و هدایت کارکنان ایده ها و دانش در دسترس خود را به دیگران منتقل و از ایده ها و دانش کارکنان استفاده می نماید.
در سازمان یاد دهنده تکیه بر مدل های همکارانه و مشارکتی است و ساختار های سلسله مراتبی مورد نقد قرار گرفته و فرآیند یاددهی – یادگیری در همه ی جهات عمودی و افقی به صورت همزمان صورت می گیرد. سازمان یاد دهنده دارای دیدگاه قابل یاد دهی، ایده ها، ارزش ها، انرژی هیجانی و قاطعیت در تصمیم گیری است.
1-5-الزامات و پیش زمینه های کاربرد IT و ICT در مدارس
هوش یک توانایی ذهنی بسیار کلی است که شامل توانایی استدلال ، برنامه ریزی، حل مسأله، تفکر انتزاعی، فهم ایده های پیچیده ، یادگیری سریع و یادگیری از طریق تجربه است. به نظر آنا و استرنبرگ 2004، دانشمندان از استعاره و سازه ی هوش در زمینه های زیست شناسی، جغرافیایی، ریاضیات، معرفت شناسی، جامعه شناسی، سیستمی و سازمانی استفاده نموده اند(11 ).
به نظر استرنبرگ 2003 هوش دارای ابعاد مختلف چون تحلیلی، ترکیبی (خلاق) و عملی است. این دیدگاه می تواند به عنوان یک راهبرد در نظام های آموزشی مورد استفاده قرار گیرد. این دیدگاه بهبود فرآیند یاددهی – یادگیری، توسعه ی مهارت های مختلف و زمینه های گشودگی کلاس های درسی را تقویت می نماید( 12).
از طرفی فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل رادیو و تلویزیون و همچنین فناوری های دیجیتال جدیدتر مانند کامپیوتر و اینترنت به عنوان ابزارهای قدرتمند و فعال کننده اصلاح و تغییرات آموزشی معرفی می شوند.
سواد دیجیتالی معلمان و فراگیران، سواد عملکردی، علمی و اطلاعاتی، سواد فرهنگی، تفکر خلاق، ریسک پذیری، ارتباط موثر، آگاهی جهانی، توان اولویت بندی و به کار گیری تصاویر و نمودارها و نقشه ها یا همان سواد بصری از جمله الزامات و پیش نیاز های کاربرد آموزش الکترونیکی می باشند.
بنابراین معلم باید به دانش روز مجهز بوده و توان استفاده از مراجع و منابع اطلاعاتی را داشته باشد و بتواند مدیریت زمانی را داشته و فراگیران را هدایت کند( 3).
نیاز به هدایت سرمایه گذاریهای مدارس هوشمند، نیاز به توانمند سازی نیروی انسانی و بهبود فرهنگ سازمانی ونیاز به همراهی با روندهای نوین آموزشی در حوزه مدارس هوشمند، استمرار فرایند یادگیری دانش آموزان،ایجاد محیطی پویا و جذاب برای بروز خلاقیت های فردی و جمعی دانش آموزان، همراه نمودن کادر آموزشی مدارس با روندهای نوین آموزشی مبتنی بر نیازمندیهای جامعه دانش بنیان، ایجاد محیطی مناسب جهت ارزیابی های مستمر و متناسب با استعداد و پیشرفت دانش آموزان، فراهم نمودن فضای مشارکت و تمایل دانش آموزان و معلمین در فرایندهای یاددهی یادگیری،پژوهش محوری و دانش آموز محوری در فرایندهای آموزشی، توسعه ی مهارتهای ادراکی،کلامی و تخصصی دانش آموزان و تدوین راهبردهای توسعه مدارس هوشمند از دیگر الزامات آموزشی مدارس هوشمند می باشند.
2-5-مزایا و فواید کاربردهای IT و ICT در مدارس برای معلمان و مدیران و دانش آموزان
سنگه 2000 معتقد است اگر بخواهیم برای نهادهای اجتماعی به ویژه سازمان های آموزشی یک آرزو داشته باشیم، آن آرزو این است که اجازه بدهیم واقعاً یک جامعه ی انسانیو نه یک سیستم مکانیکی و ماشینی باشد. یک جامعه ی انسانی زنده و پویا دائم از خود سوال می کند چرا اینجا هستیم؟ در جهان ما چه چیزهایی در حال اتفاق افتادن است؟ چگونه می توانیم به بهترین نحو درانجام این امور مشارکت داشته باشیم؟ مدل های پویا منعکس کننده آگاهی از نظام های زنده و چگونگی رشد سازمان های آموزش است. لازم است سازمان های آموزشی را نظام هایی زنده تلقی نمود که بر یادگیری متمرکز است. در چنین نظام هایی فرآیند یادگیری نیز زنده و فراگیر مدار خواهد بود(13).
3-5-نقش IT و ICT در تغییر نقش مدیران و معلمان مدارس
نقش رهبر آموزشی تسهیل گفتگو و مذاکره و رهبری اعضا برای پذیرش باورها و ارزش های جامعه ی یاد دهنده و یاد گیرنده است. از طرف دیگر، معلمان به عنوان رهبر تلاش می کنند که ارزش ها و باور های جامعه ی در حال یادگیری به دانش آموزان منتقل شود.
دانش‌آموزان در مدرسه هوشمند نقش یاددهنده و یادگیرنده را برعهده دارند. در این مدرسه، برنامه درسی محدودکننده نیست و به دانش‌آموزان اجازه داده میشود از برنامه‌های درس خود فراتر گام بردارند. در این مدرسه روش تدریس براساس دانش‌آموز محوری است.
تأکید بر مهارت فکر کردن و فراهم ساختن محیط یاددهی ـ یادگیری از راهبردها و خط مشیهای مدرسه هوشمند است. در مدارس هوشمند معلمان می توانند با استفاده از بانکهای اطلاعاتی و برنامه های نرم افزاری و غیره دروس جدیدی را با توجه به نیازها و علائق دانش آموزان طراحی نمایند و یا اینکه دروس موجود را تغییر داده و اصلاح نمایند بنابراین محتوای آموزشی دروس در این مدارس تا حدودی متفاوت با مدارس دیگر خواهد بود.
همچنین در این مدارس، ساعات یادگیری محدود به ساعات مدرسه نیست و دانش آموزان در هر لحظه که اراده کنند کلاسهای دلخواهشان را از طریق برنامه های رایانه ای یا ارتباط از راه دور در اختیار خواهند داشت.
6-نقش IT وICT در ایجاد محیط آموزشی کارآمد و شناسایی حیطه های قابل ادغام با این فناوری
در عصر حاضر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر ابعاد گوناگون بشر تأثیر گذاشته است. چنانچه تأثیرات این علم بر کلیه ی دروس نیز مشهود و حائز اهمیت است. در بسیاری از کشورهای دنیا گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش دروس مورد توجه قرار گرفته است، ولی در برخی کشورها به دلایل گوناگون توجه کمتری صورت گرفته است.
از آن جا که پیشرفت علم در دنیای جدید بسیار سریع می باشد برای استفاده از علوم جدید نیازمند ابزاری سریع تر از رسانه های قدیمی تر از جمله کتب و روزنامه ها و مجلات نوشتاری در کتابخانه ها مورد نیاز است. امروزه به علت رشد فناوریهای رایانه ای، سرعت نقل و انتقالات اطلاعاتی و مسأله انفجار دانش، اطلاعات و دانش به سهولت و سرعت می تواند در اختیار همگان قرار گیرد.
استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و انفورماتیکی در مدارس هوشمند، امکان به روز نمودن اطلاعات علمی معلمان و ارتقاء مهارتهای تدریس ایشان را فراهم می آورد به طوریکه آنها می توانند با استفاده از امکانات موجود در این مدارس برآورد صحیحتر و دقیقتری از دانش متعارف دانش آموزان کسب نموده و دوره های آموزشی و مطالب درسی را با دانش متعارف دانش آموزانشان هماهنگ سازند.
جامعه اطلاعاتی آینده نیازمند افرادی است که بتوانند فناوری اطلاعات را خلاقانه در جهت رشد و توسعه به کار برند، مدارس هوشمند نیز عمدتاً در جهت تأمین این نیازها برنامه ریزی شده اند چرا که در این مدارس دانش آموزان می‌آموزند که چگونه اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق شبکه های اطلاعاتی استخراج نمایند، چگونه در مورد آنها بیندیشند و چگونه حاصل یافته های خود را در جهت حل مسائل و مشکلات خود و توسعه و پیشرفت جوامعشان به کار گیرند( 2و3).
7-شناسایی سیاست آموزشی الکترونیکی
مدیریت اطلاعات یک فرایند است که از فعالیت های یادگیری سازمانی حمایت می کند و نیازهای سازمانی را شناسایی، جمع آوری و سازماندهی نموده و بازده و خدمات حاصل از اطلاعات و توزیع و استفاده از اطلاعات را توسعه و گسترش می دهد.
یک سازمان هوشمند دستیابی به اهدافش را در تغییر محیط بیرونی باانطباق رفتارهای سازمان با توجه به اطلاعات درونی و بیرونی جستجو می کند.به عبارت دیگر سازمان هوشمند یک سازمان یادگیرنده است که در خلق، اکتساب و انتقال دانش مهارت دارد و در اصلاح رفتار و واکنش نسبت به دانش جدید بصیرت دارد.
با تجزیه و تحلیل اطلاعات هوش سازمانی توسعه یافته و توسعه ی هوش سازمانی در سطح بالای اطمینان باعث تولید دانش می گردد. یک سازمان هوشمند، می تواند در ایجاد هماهنگی و یگانگی بین منابع تسلط داشته و آن را برای دستیابی به سطوح بالاتر عملکرد به کار برد(1).
8-شناسایی چالش ها و موانع کاربرد IT و ICT در مدارس
اصولاً هر گونه تغییر و نوآوری در ابتدا با مخالفتهایی روبرو می شود چرا که از آنجاییکه نظم موجود را به هم می زند و نگرانیهایی با خود به همراه دارد، نوعی مخالفت و مقاومت منفی را در انسانها بر می انگیزد. مدارس هوشمند نیز از این قاعده استثناء نمی باشد.
فرهنگ جامعه و ديدگاه جامعه نسبت به فناوري اطلاعات مي تواند يكي از مسائل تاثير گذار و مهم در توسعه مدارس هوشمند به شمار رود. پيشرفتهاي نوين در حوزه فناوري از جمله مسائلي است كه مي تواند بستر مناسبي براي نشر و توسعه مفهوم مدرسه هوشمند درجامعه فراهم كند.
هر چه كه مردم و جامعه با كاربردهاي فناوري و اطلاعات در زندگي و بالاخص در آموزش آشنا باشند، ميتوان اميدوار بود كه استقبال بيشتري نيز از مدارس هوشمند صورت بگيرد و مردم بتوانند اهميت توسعه مدارس هوشمند را درك كرده و براي توسعه اين مدارس كمك نموده و در سرمايه گذاري ها با دولت و مديران مدارس شريك شوند.
سطح سواد ديجيتالي و دسترسي مردم به فناوري روز مانند اينترنت مي تواند در ميزان استقبال ايشان از مدارس هوشمند تاثير گذار باشد. والديني كه خود با رايانه و اينترنت بيگانه هستند ، نمي توانند مرتب به پورتال اطلاعاتي مدارس هوشمند سر زده و با مديران و كار شناسان مدارس ارتباط بر قرار نمايند.
به علاوه دانش آموزاني كه در مدارس هوشمند تحصيل مي كنند، همواره با سئوالات زيادي روبرو مي شوند و به علت اينكه به منابع اطلاعاتي زيادي دسترسي دارند، از لحاظ دانش از والدين خود پيشي مي گيرند و لذا والدين نمي توانند به تقاضاها و خواسته هاي دانش آموز پاسخ دهند و در اين صورت ارتباطات والدين با فرزندانشان بسيار كاهش مي يابد و شكاف بين ايشان ايجاد مي گردد.
ناکافی بودن نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده، و کمبود منابع مالی و فیزیکی جهت تجهیز مدارس هوشمند به سیستمهای رایانه ای و تجهیزات و ملزومات مورد نیاز این مدارس یکی دیگر از مشکلات موجود در زمینه توسعه مدارس هوشمند می باشد.
مسأله مهمتر ساختارهای سازمانی موجود در نظامهای آموزشی، فرهنگ و توانایی به کارگیری از ابزارها و امکانات، شرایط محیطی و از همه مهمتر درک افکار عمومی از این پدیده است.در فرآیند یاددهی – یادگیری بر اساس IT نقشی برای معلم تعریف می شود که قبلاً آموزش آن را ندیده است. بنابراین برای رفع این مشکل معلمان باید گام به گام جلو آمده و باید نظام آموزشی با برقراری کلاس های توجیهی هر چه بیشتر در این زمینه آنها را یاری کند.
9- نتیجه گیری
مدارس هوشمند مدارسی هستند که مبانی توسعه آنها استفاده از فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات می‌باشد. مدرسه هوشمند یک مدرسه و محیط آموزشی فیزیکی است که کنترل و مدیریت آن مبتنی بر فناوری رایانه و شبکه می باشد و محتوای اکثر دروس الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن نیز هوشمند است و در فرایند آموزش به تفاوت استعداد و توانایی دانش آموز توجه می شود.
فناوری های دیجیتال جدیدتر مانند کامپیوتر و اینترنت به عنوان ابزارهای قدرتمند و فعال کننده اصلاح و تغییرات آموزشی معرفی می شوند.
فرهنگ جامعه و ديدگاه جامعه نسبت به فناوري اطلاعات مي تواند يكي از مسائل تاثير گذار و مهم در توسعه مدارس هوشمند به شمار رود. پيشرفتهاي نوين در حوزه فناوري از جمله مسائلي است كه مي تواند بستر مناسبي براي نشر و توسعه مفهوم مدرسه هوشمند درجامعه فراهم كند.
ثبت سفارش مشاوره طرح جابر در کافه محتوا
مراجع
(1) آقاحسینی، تقی، مدرسه ی هوشمند: کاربرد هوشهای چندگانه سازمانی در مدیریت مدارس، اصفهان، نشر نوشته، 1389
( 2) مدارس هوشمند چیست، بانک اطلاعات و مقالات کشور، 1391
( 3) فرزاد، طیبه، جایگاه فناوری اطلاعات در آموزش شیمی
[4] A. Powell, R. Spielvogel, “E-learning goes global”, January 30, 2012, available at www.edweek.org/go/wwebinar
[5] R.G. Owens,”organizational behavior in education”, adaptive leadership school reform, eigth edition, U.S.A. Allyn& Bacon
[6]G. C. Ubben, L. W. huges, C. J. Norris, “The principlal, creative leadership for excellence in schools”, U.S.A: pearson education, Inc
[7] W. G. P. Cunningham, A. Cordeiro,”educational leadership”, A problem – based approach. Second edition, U.S.A: California, 2003
[8]T. J. Sergiovanni,”The principal ship a reflective practice perspective”, forth edition, U.S.A:Allyn& Bacon, 2001
[9] B. Caldwell,”The principle as leader of the self managing school in Australia”, educational administration, 1992, vol.30, pp 56-61
[10] T. Bush, “Theories of educational leadership and management”, 3rd edition, London: sage publications, Itd, 2006
[11] T. C. Anna, R. J. Sternberg, Intelligance: A brief history. U. K. Blackwell publishing Ltd, 2004
[12]R. J. Strenberg, “Wisdom, intelligence and creativity synthesized”, U.S.A Cambridge university press, 2003
[13] P. M. Senge,”Systems change in education”, Refletions, vol.1, p 3, 2000
این محتوا دارای حق نشر از سوی کافه محتوا است….
