انواع تکلیف دانش آموزان چیست و هر کدام چه مزایایی دارند؛ آموزگاران بخوانند

تکلیف دانش آموزان دوره ابتدایی باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟ چرا دادن تکلیف شب یا مشق شب به دانش آموزان تا این اندازه اهمیت دارد؟ آیا برای یادگیری بهتر، تمرین، نوشتن و انجام تکالیف درسی ضرورت دارد؟

آیا میان انجام تکالیف درسی و پیشرفت تحصیلی رابطه ای وجود دارد؟ آیا والدین باید بر انجام تکالیف درسی فرزندان خود نظارت داشته باشند؟

آیا دانش آموزان، تکالیف درسی خود را شتاب زده و بدون دقت انجام می دهند یا بیش از حد، انجام تکالیف و مشق شب خود را به تاخیر می‌اندازند؟ آیا تکلیف دانش آموزان و انجام آن، یک حلقه ارتباطی میان خانه و مدرسه است؟

والدینی که فرزندان آنها به عنوان دانش آموز در مدرسه مشغول به تحصیل است، در فرایند تحصیل فرزند خود با این چنین سوال هایی روبرو می شوند.

از سوی دیگر، هر فردی در دوران تحصیل خود، مشق هایی را نوشته و تکالیف درسی را به شکل‌های مختلف انجام داده است.

بدیهی است برخی از دانش‌آموزان بدون اشک و گریه و برخی دیگر با گریه کردن، مشق های خود را می نویسند. تکلیف دانش آموزان با این هدف تعیین می شود تا آنها با تمرین و تلاش بیشتر بتوانند مفاهیم درسی را یاد بگیرند.

این دقیقاً کاری است که با بارها انجام دادن آن، مطلب را در ذهن دانش آموز تثبیت می کند. انجام پیوسته مشق شب همانند نقاشی کشیدن، حرکات ورزشی یا نوشتن خوشنویسی به تمرین شبانه روزی نیاز دارد.

انجام تکالیف شب برای دانش آموزان بسیار سخت و دشوار است، چرا که ساعات تفریح و آنها را در خانه می گیرد.
دلایل اصلی این است که هدف از انجام تمرین مشق و تکلیف دانش آموزان چیست؟

به نظر می‌رسد هدف عمده یادگیری بهتر، موثرتر و سریع تر است تا موجب حفظ تداوم و تثبیت یادگیری شود. مشق نوشتن یعنی تمرین و تمرین؛ که این یک وسیله یادگیری برای تمام دروس است.

 

فهرست عناوینی که در این مطلب می خوانید به صورت زیر است:

• انواع تکلیف دانش آموزی تمرین و مشق شب
• با انواع تکلیف دانش آموزان آشنا شویم…
• تکالیف تمرینی
• آماده سازی
• تکالیف توسعه ای
• تکالیف خلاقیتی
• مهمترین شرایط و ویژگی های تکلیف دانش آموزان، تمرین و مشق شب چیست؟ / (22 نکته)
• سخن پایانی

 

 انواع تکلیف دانش آموزی تمرین و مشق شب

مطالعات و تحقیقاتی که انجام شده است تا تکلیف دانش آموزی به طور کلی به چهار دسته اصلی تقسیم می شود؛ این چهار مورد تکلیف، همواره به صورت جداگانه و مجزا به دانش آموزان داده نمی‌شوند.

آموزگاران این تکلیف ها را به صورت ترکیبی و تلفیقی متناسب با نیاز کلاس درسی به دانش آموزان می دهند.
با ما همراه باشید تا انواع تکلیف دانش آموزی را به همراه توضیح مختصری درباره آن ها بررسی کنید.

 

با انواع تکلیف دانش آموزان آشنا شویم…

1- تکالیف تمرینی

این نوع تکلیف دانش آموزان به تقویت مهارت ها و دانش های کسب شده می پردازد که به طور معمول، به صورت کتبی ارائه می‌شود.

تکالیف تمرینی یکی از مهم  ‌ترین تکلیف دانش آموزان است و جهت تثبیت یادگیری و فعالیت‌های خواندن به کار گرفته می‌شود. اکثر تکالیف تمرینی بسیار تکراری و کسل کننده هستند.

 

2- آماده سازی

تکلیف آماده سازی نوعی تکلیف است که برای آماده سازی و آمادگی دانش آموزان برای درس های روز بعد یا روز های دیگر هفته به کار برده می شود.

انجام تکالیف آماده سازی معمولاً به صورت مطالعه انفرادی کتاب های درسی، مطالعه کتاب های غیر درسی و جمع آوری مطالب جهت ارائه به کلاس صورت می‌گیرد.

تکالیف آماده سازی جزو جذاب ترین و محبوب ترین تکلیف دانش آموزان محسوب می شود چرا که معمولاً دانش آموزان علاقه مند هستند اطلاعات بیشتری را از منابع غیر درسی به دست آورد.

 

3- تکالیف توسعه ای

سومین دسته از انواع تکلیف دانش آموزان، تکالیف توسعه ای است. در این نوع تکالیف، دانش آموزان به انجام فعالیت و کارهای خارج از خانه تشویق می شوند.

این تکلیف ها موجب بسط و توسعه یادگیری در موقعیت های جدید می شود؛ به طور مثال معلم، فرم های خاصی را به دانش آموزان می دهد و از آنها درخواست می‌کند هنگام تماشای برنامه های علمی در تلویزیون یا خواندن کتاب‌ها یا مشورت با افراد با تجربه، آن فرم‌ها را کامل کنند یا به سوالات موجود در فرم پاسخ دهند.

 

4- تکالیف خلاقیتی

یکی از بهترین و جذابترین انواع تکلیف دانش آموزان، تکالیف خلاقیتی است. این تکالیف موجب بروز خلاقیت، پرورش قدرت تخیل و ابتکار در دانش آموزان می شود.

برای انجام این نوع تکالیف، دانش آموزان موظف هستند با خلاقیت، راهکارها و راه حل های جدید و متفاوت را به کار بگیرند. برای مثال ساختن یک طرح یا یک سازه با استفاده از وسایل دور ریختنی در خانه.

 

 

 

 مهمترین شرایط و ویژگی های تکلیف دانش آموزان، تمرین و مشق شب چیست؟

 در این قسمت به اختصار به برخی از شرایط و ویژگی های مهم که تکلیف دانش آموزان باید داشته باشد اشاره می کنیم:

 نکته شماره ۱: در هر تمرین و مشق، به آمادگی‌های جسمانی و عاطفی و شناختی دانش آموز باید توجه کرد. برای دانش آموزانی که هنوز به مرحله آمادگی های لازم قبل از آموختن عمیق دست پیدا نکرده اند، دادن تکلیف ها و تمرین های دشوار و غیر ضروری اشتباه است.

 نکته شماره ۲: تکلیف دانش آموزان و تمرین مشق شب باید هدفمند باشد. هر تمرینی به منظور رسیدن به هدفی خاص باید در نظر گرفته شود. تمرین و مشق بدون هدف، فعالیتی بی‌ثمر است. معلم باید مشخص کند چه تمرینی را برای کدام دانش آموز و برای رسیدن به چه منظوری به او می دهد.

 نکته شماره ۳: تکلیف دانش آموزان باید شادی آور و جذاب باشد. توصیه می شود برای انجام بهتر تکالیف و تمرین ها از روش ایجاد انگیزه یا تقویت کننده ها استفاده شود. تمرینی که به یادگیری دانش آموز کمک می ‌کند. به طور مثال، تمرین های ریاضی را می توان با شادی و به شکل سرود با انجام حرکات موزون نمایشی انجام داد.

 نکته شماره ۴: تکلیف دانش آموزان در حد امکان باید در موقعیت های واقعی و طبیعی صورت گیرد. تمرین مهارت هایی نظیر شنا کردن و دوچرخه سواری باید در شرایط واقعی صورت گیرد؛ لذا با انجام حرکات ورزشی شنا روی فرش یا موکت نمی توان شناگر ماهری شد.

به همین ترتیب اگر فردی با انگشت در هوا بنویسد، نوشتن را یاد نمی گیرد. با ورزش و بازی، دانش آموزان می توانند حرکت ها و مهارت های ورزشی را یاد بگیرند. با توجه به این توضیحات، انجام تکلیف دانش آموزان و تمرینات در موقعیت های واقعی و مشاهده رویدادهای طبیعی توصیه می‌شود. همانند رفتن به باغ وحش، گردش در پارک یا باغ.

 نکته شماره ۵: تکلیف دانش آموزان و مشق شب نباید خسته کننده باشد. هدف از تمرین، یادگیری است و یادگیری باید لذت بخش باشد. لذا در حالت خستگی و خواب آلودگی و یا ترس، یادگیری و تثبیت آموخته ها هرگز انجام نمی شود.

 

 نکته شماره ۶: تکلیف دانش آموزان باید به اندازه کافی در نظر گرفته شود، به گونه ای که موجب تسلط یادگیری شود. مقدار تمرین و مشق شب باید متناسب با تفاوت های فردی و توانایی های هر دانش آموز تعیین شود؛ لذا تمرین و  تکنیک دانش آموز نه باید خیلی زیاد باشد که موجب دلزدگی و خستگی شود و نه باید خیلی کم باشد که فرایند یادگیری را با مشکل مواجه کند.

نکته شماره ۷: تکلیف دانش آموزان باید به گونه ای انتخاب شود که کودک، احساس موفقیت کند. دانش آموزان و کودکانی که در انجام تکالیف و تمرین های خود احساس موفقیت می کنند، این در نهایت منجر به اعتماد به نفس در آنها می‌شود.

اگر دانش آموزان در انجام تکالیف خود که بسیار سخت و طراحی شده است، شکست بخورند، احساس بی ارزشی یا عدم اعتماد به نفس در آنها بالا می رود. همین عامل موجب می‌شود دانش آموزان در انجام تکالیف خود بگویند “نمی توانم” و حتی در پاسخ سوالاتی که جواب آن را می‌دانند نیز بگویند “نمی دانم”.

 نقطه شماره ۸: تکلیف دانش آموزان باید محسوس و عینی باشد. منظور از این جمله در حقیقت این است که در انجام تکالیف و تمرین هایی که به دانش آموز داده می شود، هر قدر بیشتر از حواس پنجگانه استفاده شود، یادگیری حاصل از آن، پایدارتر و اثربخش تر است. نمونه‌ای از این تکالیف، یادگیری بر مبنای کارت های مصور و نوارهای آموزشی می باشد.

 نکته شماره ۹: تکلیف دانش آموزان باید ارادی و آگاهانه باشد. زمانی که هر دانش آموز به طور اختیاری یک تمرین یا مشق شب را انجام می دهد، مسئولیت تمام نتایج را بر عهده می گیرد.

 نکته شماره 10: تکلیف دانش آموزان باید به صورت بخشی و مرحله ای به او داده شود. تکلیف های مرحله‌ای بسیار بهتر از تمرین های کلی و سراسری هستند. اگر دانش آموزان، مطالب درسی را در هر مرحله یاد بگیرند، بیشتر در ذهن آنها می ماند.

 

 نکته شماره ۱۱: این نکته به ویژه برای آموزگاران بسیار کاربردی خواهد بود. اگر قرار است به دانش آموزان خود تکلیف شب بدهید، حتماً این نکته را در نظر داشته باشید که دانش آموز حتماً باید از نتیجه تمرین خود مطلع شود.

به این ترتیب، یادگیری و میزان دقت دانش آموز افزایش بیشتری خواهد داشت. به طور مثال زمانی که به دانش آموز دیکته می گویید، حتماً نتایج دیکته را با صحیح کردن نوشته دانش آموز به او بگویید.

حتی اگر تمرین را خوب انجام داده است تشویق کنید و اگر اشتباهی داشته به او تذکر دهید تا اصلاح کند. در این حالت از محل کار بردن عبارت های سرزنش آمیز و توهین کننده جداً خودداری کنید. حتی اگر قرار است دانش آموزان را از نکته منفی در تکالیف خود آگاه سازید، حتماً از عبارت های مثبت استفاده کنید.

 نکته شماره ۱۲: تکلیف دانش آموزان باید واضح و روشن باشد. زمانی که قرار است یک مشق شب به دانش آموزان داده شود، تمرینات باید به خوبی تشریح شوند تا انگیزه لازم را در دانش آموزان ایجاد کند.

 نکته شماره ۱۳: برای انجام تمرینات و تکالیف باید وقت کافی در نظر گرفته شود. حرکت تمرینی که با شتاب زدگی انجام گیرد، نتیجه نامطلوب بر یادگیری خواهد گذاشت. همچنین در انجام تکلیف دانش آموزان، لازم است برنامه ریزی دقیق و منظم نوشته شود تا اثرات مثبت حاضر گردد.

 نکته شماره ۱۴: تکلیف دانش آموزان باید به تدریج و مان متناسب به او داده شود. اگر قرار است دانش آموزان برای یادگیری یک درس ۱۰ ساعت تمرین کند، بهتر است این کار را به صورت پیوسته و در مدت ۱۰ روز و هر روز یک ساعت انجام دهند. قطعاً مطالعه ۱۰ ساعت در یک روز امکان پذیر نیست.

 نکته شماره ۱۵: تکلیف دانش آموزان باید بر اساس توانایی های او باشد نه بر اساس نقاط ضعف او. به عبارت دیگر می‌خواهیم بگوییم تمرین و تکلیف باید متناسب با نقاط قوت دانش آموز طراحی شود.

هر دانش آموز برای انجام تکالیف خود نیاز دارد، مطلب درسی را مرور کند. برخی از دانش آموزان با یک بار دوره کردن می‌توانند تکالیف را انجام دهند اما برخی دیگر باید چند بار درس را بخوانند تا متوجه سوالات شوند.

نکته شماره ۱۶: تکلیف دانش آموزان باید هم به صورت انفرادی باشد و هم به صورت گروهی. برخی از تمرینات را دانش آموزان باید به صورت انفرادی انجام دهند؛ به ویژه در کلاس های شلوغ و پرجمعیت.

در این شرایط ممکن است وضعیت یادگیری تک تک دانش آموزان مورد غفلت آموزگار واقع شود و در عین حال، گاهی باید از تکلیف های گروهی و همزمان با چند نفر استفاده کرد.

 نکته شماره ۱۷: تکلیف دانش آموزان باید به گونه‌ای به او داده شود که در تکلیف از آنها درخواست گردد آموخته‌های جدید خود را با روش‌های شخصی به کار ببرند؛ به طور مثال می‌توان از دانش آموزانی که اخیراً درباره موضوع انواع ابرها تحقیقاتی را انجام داده‌اند خواسته شود عکس های انواع ابر را مورد مطالعه قرار داده یا انواع آنها را در آسمان به سایر دوستان خود نشان دهد.

 

 نکته شماره ۱۸: تکلیف دانش آموزان حتماً باید روند تغییر سوالات از آسان به دشوار رعایت شود. در تمرینات درسی و فعالیت‌های آموزشی باید به تدریج از امور ساده شروع کرد و به سمت امور پیشرفته و دشوارتر حرکت کرد.

 نکته شماره ۱۹: هنگام تعیین تکلیف دانش آموزان برای مشق شب باید از دانش ها و مهارت ها و یادگیری های قبلی دانش آموز مطلع بود. در دادن تمرین مناسب به هر دانش آموز باید از مهارت‌های قبلی او آگاه باشید و برای یادگیری مطالب بعدی از آن استفاده کنید. هر تمرینی برای تمام دانش آموزان مناسب نیست.

نکته شماره ۲۰: تکلیف دانش آموزان باید متنوع باشد. خلاقیت و پویایی معلمان ایجاب می کند از تمرینات متنوع استفاده کند. گاهی برای دانش آموزان باهوش که متن کتاب را حفظ کرده‌اند و با استفاده از حافظه خود می توانند دیکته را به سرعت بنویسند، این راهکار را اجرا کند که از کتاب‌های غیردرسی یا نشریه های آموزشی مانند رشد نوآموز و رشد دانش آموز، دیکته بگوید.

 نکته شماره ۲۱: تکلیف دانش آموزان باید معنادار باشد. تمرین هایی که بی‌معنا و خیالی هستند، هیچ کمکی به یادگیری آنها نمی کند. لذا تمرینات ریاضی را باید به طوری تنظیم کرد که به نتایج درست و معناداری برسد.

 نکته شماره ۲۲: تکلیف دانش آموزان نباید برای تنبیه آنها استفاده شود. تمرین و مشق شب، بهترین وسیله یادگیری است نه روشی برای تنبیه دانش آموزان. اگر ناظم یا  معلمان به عنوان تنبیه برای جبران حرکت خطای دانش آموز به او مشق زیاد بدهند، یا تکالیف سخت را تعیین کنند، در هر حالت، هیچ کمکی به یادگیری نکرده و اثرات نامطلوب بر روحیه دانش آموز خواهد داشت.

 

 سخن پایانی

  زمانی که صحبت از تکلیف دانش آموزان تمرین و مشق شب به میان می آید، سوالات متعددی مطرح می شود:

• آیا دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی بالا یا پایین تر باید به طور یکسان مشق شب انجام دهند؟
• هر دانش آموز باید چه مقدار از شبانه روز را برای انجام تکالیف و مشق شب اختصاص دهد؟
• والدین در انجام تکالیف دانش آموزان خود چه نقشی ایفا کنند؟

 

مشق شب و تکالیف دانش آموزان بیش از هر فعالیت آموزشی دیگر، عاملی برای شکایت از خانه به مدرسه محسوب می شود.

معمولاً والدین اعتراض می‌کنند که تکالیف منزل خیلی طولانی است؛ خیلی کوتاه است، خیلی دشوار است، خیلی آسان است و یا خیلی مبهم است!

معلمان نیز همواره گله ‌مند هستند که دانش آموزان آنها به قدر کافی تمرین نمی‌کنند و برای انجام تکالیف خود زمان کافی اختصاص نمی دهند!! حتی در بسیاری موارد گفته شده است که والدین، فرزندان خود را برای انجام تکالیف حمایت نمی‌کنند.

این قبیل شکایت ها در میان مدرسه چیز عجیبی نیست! تکلیف دانش آموزان و مشق شب، همواره یک چالش بزرگ بوده است، بنابراین نیاز دارد بهتر و بیشتر سازماندهی شود.

در این راستا برای بهبود فرآیندهای فوق، همکاری مدیران مدرسه، والدین دانش آموزان، آموزگار و از همه مهم تر خود دانش آموز بسیار لازم و ضروری است.

هر 4 گروه باید در راستای یکدیگر همکاری کنند تا یک سال تحصیلی را به نحو احسن و با بالاترین بازدهی به پایان برسانند.